Żukokształtne

Żukokształtne, żuki (Scarabaeoidea) syn. chrząszcze blaszkoczułkie (Lamellicornia) – nadrodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych (Polyphaga). Jedyna nadrodzina serii lub infrarzędu Scarabaeiformia.

Nazewnictwo polskie

Jako nazwa serii lub infrarzędu Scarabaeiformia funkcjonuje w języku polskim termin żukokształtne. Termin ten jest jednak nieścisły i bywa także odnoszony do nadrodziny Scarabaeoidea. Z kolei Bunalski zaleca stosowanie dla taksonu rangi nadrodziny określenia żuki. Ponieważ synonimem Scarbaeoidea są Lamellicornia to w literaturze znaleźć można także nazwy chrząszcze blaszkorożne i chrząszcze blaszkoczułkie dla określenia nadrodziny.

Taksonomia

Nadrodzina Scarabaeoidea wyróżniona została w 1802 roku przez Pierre’a-André Latreille’a. W 1960 roku Roy Crowson wyróżnił dla niej monotypową serię Scarabaeiformia. Początkowo jako grupę siostrzaną dla Scarabaeoidea proponowano Dascilloidea. Hipoteza ta została jednak odrzucona i późniejsze badania wskazują na bliskie pokrewieństwo żuków ze Staphyliniformia, podważając sens wyróżnienia żuków w osobną serię. Badania Beutela i Leschena z 2005 wskazują, że żuki mogą być grupą siostrzaną dla kladu złożonego z gnilikokształtnych i kałużnicokształtnych w Staphyliniformia. Badania te sugerują jednak parafiletyzm Staphyliniformia i podważają w ogóle tradycyjny podział chrząszczy wielożernych na serie (infrarzędy), gdyż może nie odzwierciedlać on filogenezy. Z kolei wyniki badań zespołu Caterino wskazują na monofiletyzm kladu Haplogastra obejmującego linie zaliczane obecnie do Staphyliniformia i Scarabaeiformia.

Opis

Grupa ta jest dość zróżnicowana morfologicznie. Posiada jednak wiele cech pozwalających ją z łatwością wyróżnić. Czułki 7 do 11-segmentowe o buławce złożonej z listewkowatych członów. Część środkowa drugiego sternitu odwłoka silnie zredukowana. Ósmy tergit odwłoka w postaci pygidium. Cztery cewki Malpighiego. Przednie odnóża grzebne. Powiększone przednie biodra i uzębione przednie golenie. Pozostałe pary odnóży typu kroczącego. Tylne skrzydła typu kantaroidalnego z prawie całkowitym zanikiem żyłek poprzecznych. Larwy pędrakowate o dobrze wykształconych odnóżach i czułkach oraz pozbawione urogomf. Narządy kopulacyjne samców oraz cały segment genitalny zredukowane do tzw. spiculum gastrale.

Ekologia i zoogeografia

Żukokształtne są w większości roślinożerne. Żywią się różnym pokarmem roślinnym: od humusu i rozkładających się szczątków roślin po ich żywe tkanki i soki. Część gatunków jest padlinożerna. Ponadto zdarzają się gatunki drapieżne, jak Spilophorus maculatus polujący na pluskwiaki. W literaturze często błędnie określa się gatunki z rodzajów Trichillum i Uroxys jako ektopasożyty. Błąd ten wynika z występowania tych chrząszczy w futrze leniwców. Gilmore i inni określili ich związek z leniwcami jako komensalizm.

Przedstawiciele żukokształtnych występują na całym świecie, we wszystkich krainach zoogeograficznych.

Systematyka

Podział systematyczny żuków na przestrzeni lat był bardzo niejednolity. Różne wydawnictwa prezentowały różne poglądy na ich podział na rodziny i podrodziny. Jeden z nurtów nadawał rangę rodzin wszystkim niemal podrodzinom, wyróżniając takie rodziny jak plugowate (Aphodidae), rutelowate (Rutelidae), kruszczycowate (Cetonidae), chrabąszczowate (Melolonthidae), rohatyńcowate (Dynastidae), a jego konsekwencją było nadawanie rangi podrodzin plemionom, rodzajów podrodzajom itd. Przeciwstawny nurt wyróżniał Scarabaeidae, Trogidae i Geotrupidae traktując pozostałe jako podrodziny. Prace wielu koleopterologów z końca XX w. doprowadziły do podziału Scarabaeoidea na kilkanaście rodzin, przy czym były one różnie definiowane i różne z nich traktowano jako podrodziny, w dodatku klasyfikowane w różnych rodzinach. W 1999 roku Browne i Scholtz wprowadzili podział, który został dość powszechnie zaakceptowany i z późniejszymi zmianami dzielił żukokształtne na następujące rodziny: Glaresidae, Passalidae, Lucanidae, Diphyllostomatidae, Trogidae, Bolboceratidae, Pleocomidae, Geotrupidae, Hybosoridae, Ochodaeidae, Glaphyridae i Scarabaeidae. Podział ten nie uwzględniał Belohinidae z racji trudności w znalezieniu materiału typowego jedynego gatunku tej rodziny. Wreszcie w 2011 grupa 11 badaczy opublikowała pracę systematyzującą podział chrząszczy na wyższe rangi taksonomiczne. W pracy tej wyróżniono następujące rodziny i podrodziny żukokształtnych:

seria: Scarabaeiformia

• nadrodzina: Scarabaeoidea Latreille, 1802
  • Pleocomidae LeConte, 1861
    • Pleocominae LeConte, 1861
    • †Cretocominae Nikolajev, 2002
    • †Archescarabaeinae Nikolajev, 2010
  • Geotrupidae Latreille, 1802 – gnojarzowate, żukowate
    • Taurocerastinae Germain, 1897
    • Bolboceratinae Mulsant, 1842
    • Geotrupinae Latreille, 1802
  • Belohinidae Paulian, 1959
  • Passalidae Leach, 1815
    • Aulacocyclinae Kaup, 1868
    • Passalinae Leach, 1815
  • Trogidae MacLeay, 1819 – modzelatkowate
    • †Avitortorinae Nikolajev, 2007
    • Troginae MacLeay, 1819
    • Omorginae Nikolajev, 2005
  • Glaresidae Kolbe, 1905
  • Diphyllostomatidae Holloway, 1972
  • Lucanidae Latreille, 1804 – jelonkowate
    • †Protolucaninae Nikolajev, 2007
    • Aesalinae MacLeay, 1819
    • †Ceruchitinae Nikolajev, 2006
    • Syndesinae MacLeay, 1819
    • Lampriminae MacLeay, 1819
    • Lucaninae Latreille, 1804
    • †Paralucaninae Nikolajev, 2000
  • Ochodaeidae Mulsant et Rey, 1871 – wygonakowate
    • †Cretochodaeinae Nikolajev, 1995
    • Ochodaeinae Mulsant et Rey, 1871
    • Chaetocanthinae Scholtz, 1988
  • Hybosoridae Erichson, 1847
    • †Mimaphodiinae Nikolajev, 2007
    • Anaidinae Nikolajev, 1996
    • Ceratocanthinae Martínez, 1968
    • Hybosorinae Erichson, 1847
    • Liparochrinae Ocampo, 2006
    • Pachyplectrinae Ocampo, 2006
  • Glaphyridae MacLeay, 1819
    • Glaphyrinae MacLeay, 1819
    • Amphicominae Blanchard, 1845
    • †Cretoglaphyrinae Nikolajev, 2005
  • Scarabaeidae Latreille, 1802 – poświętnikowate, żukowate
    • †Lithoscarabaeinae Nikolajev, 1992
    • Chironinae Blanchard, 1845
    • Aegialiinae Laporte, 1840
    • Eremazinae Iablokoff-Khnzorian, 1977
    • Aphodiinae Leach, 1815 – plugowate
    • Aulonocneminae Janssens, 1946
    • Termitotroginae Wasmann, 1918
    • Scarabaeinae Latreille, 1802
    • Prototroginae Nikolajev, 2000
    • †Cretoscarabaeinae Nikolajev, 1995
    • Dynamopodinae Arrow, 1911
    • Phaenomeridinae Erichson, 1847
    • Orphninae Erichson, 1847
    • Allidiostomatinae Arrow, 1940
    • Aclopinae Blanchard, 1850
    • Melolonthinae Leach, 1819 – chrabąszczowate
    • Rutelinae MacLeay, 1819 – rutelowate
    • Dynastinae MacLeay, 1819 – rohatyńcowate
    • Cetoniinae Leach, 1815 – kruszczycowate
  • †Coprinisphaeridae Genise, 2004
  • †Pallichnidae Genise, 2004

Przypisy